Giải mã Phúc Kiến Thổ Lâu (Fujian Tulou): Bí ẩn những “pháo đài” đất nung khổng lồ của người Hakka

Nếu bạn đã từng nghe đến Phúc Kiến (Fujian) qua món súp “Phật nhảy tường” xa hoa, thì hôm nay, AV Travel sẽ “bật mí” cho bạn một “đặc sản” khác của vùng đất này. Đây không phải là món ăn, mà là một kiệt tác kiến trúc có một không hai, một di sản UNESCO sẽ khiến bạn phải “tròn mắt” kinh ngạc: Phúc Kiến Thổ Lâu (Fujian Tulou).

Hãy tưởng tượng, bạn đang đi xuyên qua những thung lũng xanh mướt, bỗng nhiên trước mắt hiện ra hàng chục “tòa chung cư” hình tròn hoặc hình vuông khổng lồ. Chúng không được làm từ bê tông cốt thép, mà được nện hoàn toàn bằng đất! Nhìn từ trên cao, chúng giống như những chiếc bánh donut vĩ đại, hay thậm chí là… những chiếc đĩa bay (UFO) bí ẩn hạ cánh xuống trần gian.

Nhưng đây không phải là công trình của người ngoài hành tinh. Chúng là những “pháo đài” bất khả xâm phạm, là ngôi nhà chung của cả một gia tộc, được xây dựng bởi một nhóm người Hán đặc biệt: người Hakka (Khách Gia).

Tại sao họ lại xây những công trình kỳ vĩ này? Làm thế nào mà những bức tường đất có thể tồn tại 700 năm? Và cuộc sống của hàng trăm con người “gói gọn” trong một tòa nhà sẽ ra sao? Hãy cùng AV Travel đi “giải mã” bí ẩn về những “vương quốc” thu nhỏ và độc đáo nhất thế giới này nhé!

Người Hakka (Khách Gia) là ai? “Những vị khách” đã xây nên pháo đài

Để hiểu về Thổ Lâu, trước tiên chúng ta phải hiểu về chủ nhân của nó. “Hakka” (客家) trong tiếng Trung có nghĩa là “Khách Gia” – hay “những người khách”. Cái tên này nói lên tất cả: họ là những người di cư.

Theo các nhà sử học, tổ tiên của người Hakka vốn sinh sống ở miền Trung Trung Quốc (khu vực Hà Nam, Sơn Tây). Trải qua nhiều thế kỷ, do chiến tranh, loạn lạc và thiên tai (từ thời nhà Tấn, qua nhà Đường, nhà Tống), họ đã thực hiện nhiều cuộc di cư khổng lồ về phương Nam.

Khi họ đến những vùng đất mới như Phúc Kiến, Quảng Đông, những vùng đồng bằng màu mỡ nhất đã có chủ. Bị coi là “người ngoài”, họ buộc phải lùi sâu vào vùng núi hiểm trở, xa xôi. Tại đây, họ không chỉ đối mặt với thiên nhiên khắc nghiệt mà còn thường xuyên phải chống chọi với thổ phỉ, thú dữ và cả sự thù địch của các nhóm dân địa phương.

Nhu cầu “sinh tồn” và “phòng thủ” đã trở thành ưu tiên số một. Và từ đó, một ý tưởng kiến trúc thiên tài đã ra đời: xây dựng một ngôi nhà chung cho cả gia tộc, một “pháo đài” kiên cố, tự cung tự cấp, có thể bảo vệ hàng trăm con người. Thổ Lâu chính là câu trả lời của họ.

Giải mã kiến trúc “bất khả xâm phạm” của Phúc Kiến Thổ Lâu

Nhìn bề ngoài, Thổ Lâu có vẻ đơn giản. Nhưng đừng để vẻ mộc mạc của “đất” đánh lừa bạn. Đây là một đỉnh cao của kỹ thuật xây dựng và tư duy phòng thủ.

1. Nguyên liệu “bí truyền”: Không chỉ là đất nện

Người ta thường gọi là “nhà đất”, nhưng chính xác phải là “nhà đất nện”. Bức tường Thổ Lâu không chỉ là bùn đất thông thường. Nó là một hỗn hợp “bí truyền” được người Hakka nghiên cứu và hoàn thiện qua nhiều thế hệ, bao gồm:

• Đất sét vàng giàu khoáng chất.
• Cát mịn và sỏi nhỏ để tạo độ cứng.
• Vôi nung từ vỏ sò.
• Chất kết dính hữu cơ: Đây chính là bí mật! Người ta trộn thêm nước cơm nếp, đường nâu, và đôi khi cả lòng trắng trứng.

Hỗn hợp này được cho vào khuôn gỗ và nện (giã) từng lớp, từng lớp một cho đến khi cứng như đá. Quá trình này mất hàng năm trời để hoàn thành.

2. Thiết kế phòng thủ “tối thượng”: Nội bất xuất, ngoại bất nhập

Một Tổ Lâu được thiết kế để trở thành một “con nhím” khổng lồ, không có điểm yếu:

• Bức tường “vô đối”: Tường ở tầng trệt là dày nhất, có thể dày từ 1.5m đến 3m. Độ dày này khiến nó miễn nhiễm với tên, lửa và thậm chí là cả đại bác thời xưa.
• Một cổng duy nhất: Mỗi Thổ Lâu chỉ có MỘT cổng chính. Cánh cổng này được gia cố cực kỳ chắc chắn bằng đá granite và các tấm sắt dày. Phía trên cổng luôn có các máng nước để dập lửa nếu bị tấn công.
• Tầng trệt “bất khả xâm phạm”: Toàn bộ tầng 1 và tầng 2 tuyệt đối không có cửa sổ hướng ra ngoài. Ánh sáng duy nhất là từ sân trong.
• Hệ thống “hỏa lực”: Từ tầng 3 trở lên, các bức tường mới có những khe hở nhỏ (lỗ châu mai). Đây không phải là cửa sổ, mà là các lỗ quan sát và bắn tên, nỏ, súng kíp… ra ngoài.
• Tự cung tự cấp: Bên trong Thổ Lâu là một thế giới riêng. Họ có giếng nước, kho lương thực khổng lồ, chuồng trại gia súc. Một Thổ Lâu có thể đóng cổng “tử thủ” và sống bên trong hàng tháng trời mà không cần tiếp tế.

Bên trong Thổ Lâu có gì? Cuộc sống “cả làng là một nhà”

Nếu kiến trúc bên ngoài là để “chống lại” thế giới, thì kiến trúc bên trong là để “ôm trọn” lấy gia đình. Bước qua cánh cổng duy nhất, một không gian hoàn toàn khác mở ra: ồn ào, ấm cúng và đầy sức sống.

Một Thổ Lâu là một “vương quốc” thu nhỏ của một gia tộc.

1. Trái tim của gia tộc: Nhà thờ tổ ở trung tâm

Bất kể là Thổ Lâu hình tròn hay vuông, vị trí trang trọng và linh thiêng nhất – ngay chính giữa sân chung – luôn là nhà thờ tổ (Từ Đường). Đây là nơi diễn ra mọi sự kiện trọng đại của gia tộc: lễ tết, cưới hỏi, ma chay, hay những cuộc họp “hội đồng gia tộc” để quyết định việc lớn.

Điều này cho thấy tinh thần “hướng về cội nguồn” và sự đoàn kết gia tộc của người Hakka là tối thượng. Mọi hoạt động hàng ngày đều xoay quanh cái “trục” tâm linh này.

2. Sự “công bằng” đáng kinh ngạc trong thiết kế

Đây chính là điều khiến AV Travel tâm đắc nhất. Bên trong một Thổ Lâu, không có sự phân biệt giàu nghèo.

• Các Thổ Lâu thường cao 3-5 tầng.
• Tầng 1: Luôn là nhà bếp và khu chăn nuôi (gà, vịt). Mọi người đều phải ngửi mùi… như nhau!
• Tầng 2: Thường là kho chứa lương thực, nông cụ. Đây là tầng an toàn nhất, không có cửa sổ nên rất lý tưởng để cất giữ tài sản.
• Tầng 3 trở lên: Là phòng ngủ và không gian sinh hoạt.

Điều đặc biệt là, mỗi gia đình không sở hữu một “căn hộ” ngang, mà sở hữu một “lát cắt” dọc. Tức là, một gia đình sẽ có 1 gian bếp ở tầng 1, 1 gian kho ở tầng 2, và các phòng ngủ ở tầng 3, 4, 5… xếp thẳng hàng ngay phía trên. Mọi “lát cắt” này đều giống hệt nhau về diện tích, thiết kế, và đều hướng vào sân chung.

Từ trưởng tộc cho đến thành viên bình thường, ai cũng có một không gian như ai. Sự công bằng tuyệt đối này tạo nên một tinh thần cộng đồng và đoàn kết không thể phá vỡ. Mọi người chia sẻ sân chung, giếng nước chung, nhà thờ chung. Con cái của cả làng chơi đùa cùng nhau trong cái sân khổng lồ đó. Đúng nghĩa “cả làng là một nhà”.

“Điểm danh” những Thổ Lâu nổi tiếng nhất bạn phải đến

Có hàng ngàn Thổ Lâu ở Phúc Kiến, nhưng chúng thường tập trung ở hai huyện chính là Nam Tĩnh (Nanjing) và Vĩnh Định (Yongding). AV Travel gợi ý bạn “nhất định phải thấy” những cụm sau:

1. Cụm Tianluokeng (Điền Loa Khanh) – “Bốn đĩa canh, một bát súp”

Đây chính là hình ảnh mang tính biểu tượng nhất của Thổ Lâu! Đứng từ đài quan sát trên cao nhìn xuống, bạn sẽ thấy một cụm 5 Thổ Lâu được sắp xếp hoàn hảo: 1 Thổ Lâu hình vuông ở giữa, bao quanh là 4 Thổ Lâu hình tròn.

Người Trung Quốc đã đặt cho nó một biệt danh vô cùng đáng yêu: “Tứ Thái Nhất Thang” (四菜一汤) – nghĩa là “Bốn đĩa rau, một bát canh”. Khung cảnh này đẹp ngoạn mục, đặc biệt là vào ban đêm khi các Thổ Lâu lên đèn, hoặc sáng sớm khi sương còn giăng mờ.

2. Chengqilou (Thừa Khải Lâu) – “Vua Thổ Lâu”

Nếu Tianluokeng là “hoa hậu” về bố cục, thì Chengqilou ở Vĩnh Định chính là “vua” (Thổ Lâu Vương) về quy mô. Đây là một con “quái vật” bằng đất:

• Nó có tới 4 vòng tròn đồng tâm bên trong.
• Tổng cộng có 400 phòng.
• Vào thời kỳ đỉnh cao, “vương quốc” này là nơi sinh sống của hơn 800 người thuộc cùng một gia tộc (khoảng 80 hộ gia đình).

Hãy tưởng tượng 800 người cùng nấu ăn, cùng sinh hoạt, cùng ra vào một cánh cổng. Đó là một “siêu chung cư” của thời phong kiến!

3. Yuchanglou (Dụ Xương Lâu) – “Ngôi nhà xiêu vẹo”

Nằm ở cụm Nam Tĩnh, Yuchanglou là Thổ Lâu cổ nhất còn lại (hơn 700 năm tuổi). Nó nổi tiếng không phải vì quy mô, mà vì sự “kỳ quái”.

Khi bước vào trong, bạn sẽ “hết hồn” khi thấy các cột gỗ ở hành lang bên trong nghiêng ngả tứ tung. Cột thì nghiêng trái, cột thì vẹo phải, có cột nghiêng tới 15 độ! Trông như thể nó sắp sập đến nơi.

Nhưng cái “biệt tài” là: nó đã “xiêu vẹo” như vậy suốt 700 năm qua và vẫn đứng vững một cách thần kỳ. Người ta gọi nó là “Đông đảo Tây oai” (nghiêng đông vẹo tây), một minh chứng cho kỹ thuật xây dựng tài tình của người Hakka.

Cẩm nang “bỏ túi” khi du lịch Phúc Kiến Thổ Lâu

Hành trình khám phá Thổ Lâu tương đối dễ dàng, và AV Travel đã tổng hợp sẵn “bí kíp” cho bạn đây:

1. “Đại bản doanh” lý tưởng nhất: Hạ Môn (Xiamen) Cách tốt nhất để khám phá Thổ Lâu là bay đến thành phố biển xinh đẹp Hạ Môn (Xiamen). Từ Hạ Môn, bạn có thể dễ dàng đi đến các cụm Thổ Lâu.

2. Đi Nam Tĩnh hay Vĩnh Định? Đây là câu hỏi “muôn thuở”.

• Nam Tĩnh (Nanjing): Gần Hạ Môn hơn (khoảng 2-2.5 tiếng lái xe). Nổi tiếng với cụm “4 đĩa 1 canh” Tianluokeng và nhà “xiêu vẹo” Yuchanglou. Cảnh quan núi non hùng vĩ, đẹp mắt.
• Vĩnh Định (Yongding): Xa hơn một chút. Nổi tiếng với “Vua Thổ Lâu” Chengqilou và Cụm Làng văn hóa Hakka. Quy mô các Thổ Lâu ở đây có vẻ “hoành tráng” hơn.

Lời khuyên của AV Travel: Nếu bạn chỉ có 1 ngày, hãy chọn Nam Tĩnh vì cụm “4 đĩa 1 canh” quá biểu tượng và di chuyển thuận lợi. Nếu bạn có 2 ngày, hãy khám phá cả hai!

3. Ở đâu khi đến Thổ Lâu? Đây là một trải nghiệm “để đời”: Bạn có thể ngủ lại ngay bên trong một Thổ Lâu! Rất nhiều Thổ Lâu đã được chuyển đổi thành các nhà nghỉ (guesthouse). Tất nhiên, tiện nghi sẽ rất cơ bản (phòng nhỏ, cách âm không tốt vì tường gỗ), nhưng cảm giác được sống trong một di sản 700 năm tuổi, ngắm sân chung tĩnh lặng vào ban đêm, và trò chuyện với những người Hakka “chính chủ” là vô giá!

4. Ăn gì? Ẩm thực của người “Khách Gia” Ẩm thực Hakka (Khách Gia) rất đặc trưng: mặn, béo, thơm, và giữ trọn hương vị nguyên bản của thực phẩm. Đừng bỏ qua:

• Đậu hũ nhồi thịt (Yong Tau Foo): Món ăn “quốc dân” của người Hakka.
• Thịt khâu nhục (Mei Cai Kou Rou): Thịt ba chỉ hầm mềm rục với rau cải khô muối.
• Gà hấp muối: Gà được bọc trong giấy và hấp chín bằng muối, thịt ngọt và thơm.Phúc Kiến Thổ Lâu không chỉ là một công trình kiến trúc kỳ vĩ. Nó là một bài học sống động về tinh thần của con người. Nó là biểu tượng cho sự kiên cường, đoàn kết và sức sáng tạo của người Hakka khi bị đẩy vào hoàn cảnh khó khăn nhất.

Chúng là những pháo đài được xây nên từ đất, nhưng được gắn kết bởi một thứ còn mạnh hơn cả vôi vữa và gạo nếp: đó là Tình Cảm Gia Tộc.

Một chuyến đi vừa ngỡ ngàng trước sự vĩ đại của kiến trúc, vừa ấm lòng trước câu chuyện về văn hóa con người… Rất xứng đáng, phải không nào? Bạn đã sẵn sàng “giải mã” bí ẩn Thổ Lâu cùng AV Travel chưa?