Một ngày làm nghệ nhân ở làng nghề Thái – trải nghiệm “chạm tay vào linh hồn văn hóa Isaan”

Nếu Bangkok là trái tim hiện đại của Thái Lan thì vùng Isaan (Đông Bắc Thái Lan) lại là nơi lưu giữ hồn cốt văn hóa truyền thống. Ẩn mình giữa những cánh đồng lúa xanh bát ngát và ngọn đồi xa tít, các ngôi làng nhỏ ở Surin, Khon Kaen, hay Sakon Nakhon vẫn ngày ngày vang vọng tiếng lách cách của khung cửi và mùi ngai ngái đặc trưng của thuốc nhuộm chàm.

Chuyến đi lần này đưa mình về làng Ban Tha Sawang (Surin) – nơi nổi tiếng với lụa Ikat được dùng để may quốc phục hoàng gia Thái. Và hơn cả một chuyến tham quan, mình thực sự được “sống một ngày làm nghệ nhân”, học từng công đoạn, và hiểu vì sao người Thái gọi lụa và chàm là “văn hóa sống”.

Từ sợi tơ vàng óng đến tấm lụa mềm như gió

Ngày mới bắt đầu bằng buổi dạo quanh khu làng. Mỗi căn nhà là một xưởng dệt nhỏ. Các cô, các mẹ ngồi đan tay thoăn thoắt bên khung cửi, nụ cười hiền hậu luôn nở trên môi khi thấy du khách ghé qua.

Một cô thợ dệt tên Mae Noi đưa mình đến một gian nhà nhỏ, nơi những sợi tơ được phơi dưới nắng sáng. Cô bảo, để có được một tấm lụa đẹp, trước tiên là phải… nuôi tằm với cả tấm lòng.

Mình được hướng dẫn kéo tơ từ kén, luộc tơ rồi quay thành sợi. Sợi tơ mảnh đến mức chỉ cần lỡ tay mạnh chút là đứt. Cả làng đều biết, muốn có lụa đẹp, đầu tiên người thợ phải “có tay”, tức là sự kiên nhẫn và khéo léo.

Nhuộm chàm – khi màu xanh mang hơi thở đại ngàn

Buổi trưa, mình được dẫn đến khu nhuộm chàm – một cái sân đất với những lu nước đen sì, xung quanh là cây chàm được trồng theo luống. Chàm không mua, mà tự trồng, tự ủ, tự ủi màu. Mỗi làng có bí quyết riêng, tạo nên những gam xanh không trùng lặp.

Quy trình nhuộm truyền thống mất 7 – 10 ngày, trong đó có ủ màu chàm, nhúng vải nhiều lần, phơi và chà bằng tay để màu “ăn” sâu vào sợi vải. Mình thử nhúng một miếng khăn, rồi treo lên phơi. Cảm giác thấy màu xanh chàm từ từ chuyển từ xám sang tím, rồi dần ngả xanh đậm sau vài phút phơi nắng thực sự kỳ diệu.

Một cô nghệ nhân cười, nói:

“Chàm là thứ phải yêu mới làm được. Nó sống – có ngày ngoan, có ngày dỗi, phải dỗ mới nhuộm được đúng màu.”

Thổi hồn lên tấm vải – vẽ hoa văn bằng bàn tay

Khác với nhuộm đồng màu, vải lụa Ikat cần nhuộm sợi trước khi dệt. Mỗi họa tiết được tạo ra bằng cách buộc sợi, nhuộm nhiều lần, và chỉ khi dệt mới hé lộ toàn bộ hoa văn.

Cảm giác khi ngồi bên khung cửi, đạp nhịp, luồn sợi, thấy hoa văn dần hiện ra như phép màu – mình đã hiểu vì sao người dân nơi đây gọi dệt lụa là “thiền”.

Món quà mang cả tấm lòng người Thái

Kết thúc một ngày dài, mình mang về một chiếc khăn tay nhuộm chàm do chính tay mình làm. Màu xanh không đều, vết nhăn chỗ nọ chỗ kia – nhưng với mình, đó là món quà đậm tình nhất.

Lụa, chàm – không đơn giản là vải vóc, màu sắc, mà là những kí ức sống động của một nền văn hóa yêu thiên nhiên, trân trọng từng giây phút lao động và đầy lòng hiếu khách.